Jan Palach was geen dwaas
In april 1969 reed een Russische militaire kolonne door het zuiden van de DDR. De sovjetmilitairen keerden terug uit Tsjechoslowakije, waar ze in augustus 1968 de Praagse Lente met militair geweld hadden neergeslagen. In het plaatsje Schneeberg in het Erzgebirge werden studenten door de communistische partij gemobiliseerd om de Russische soldaten met bloemen en gejuich te verwelkomen. Niet iedereen voelde daar iets voor. In de ogen van zeven vrienden hadden de Russen zojuist in Praag de hoop op een humaner socialisme de kop ingedrukt. Ze beklommen de Russische tanks zonder bloemen om de soldaten ter verantwoording te roepen. De actie leek met een sisser af te lopen, maar negen maanden later werden ze alsnog gearresteerd. Op verdenking van “staatsvijandelijke groepsvorming” en “staatsvijandelijke hetze”.
Bij een huiszoeking nam de Stasi elk spoor van “fout denken” mee. Onder andere een schets met de titel ‘Jan Palach war kein Irrer’ (vertaald: Jan Palach was geen dwaas), die de negentienjarige Uli Schaarschmidt had gemaakt, nadat de Praagse student zich op 16 januari 1969 uit protest tegen de Russische bezetting van Tsjechoslowakije in brand had gestoken op het Praagse Wenceslasplein. Drie dagen later overleed Palach aan zijn verwondingen. Volgens de autoriteiten was hij een dwaas. Schaarschmidt wist dat het om een politieke daad ging. Ruim twintig jaar later vond hij zijn schets terug bij de inzage van zijn Stasi-dossier.
In een Stasi-verslag las ik hoe de vork volgens de openbare aanklager indertijd in de steel zat. Onder leiding van Uli Schaarschmidt luisterden de staatsvijanden regelmatig naar de West-Duitse radio, lazen ze boeken van afvallige communisten als Ernst Bloch en Wolfgang Leonhard en legden ze gedichten van gevierde dichters als Kurt Tucholsky en Bertolt Brecht opzettelijk verkeerd uit. Doel van de “Groep-Schaarschmidt” was volgens de Stasi te komen tot een Reformsozialismus, naar het voorbeeld van de Tsjechische contrarevolutionairen van 1968. De activiteiten vonden volgens de Stasi plaats na de “hulpmaatregelen van de broederlanden in Praag in 1968” (voor uw duidelijkheid: bedoeld wordt het militaire ingrijpen door de Russen).
De zeven vrienden uit Schneeberg kregen overigens fikse gevangenisstraffen. Schaarschmidt kreeg vijf jaar en zes maanden aan de broek, maar kwam in 1972 onverwachts vrij in ruil voor in West-Duitsland gearresteerde DDR-spionnen. Om de liefde koos hij ervoor in Oost-Duitsland te worden vrijgelaten. Net als zijn vriendin overigens, die drie jaar vastzat. Jarenlang werkte Schaarschmidt als elektricien voor een minimuminkomen. In 1980 verhuisde hij naar Oost-Berlijn, waar het beter toeven was dan in het zuiden van de DDR. Na de val van de Muur in 1989 verhuisde hij naar München, waar hij als kunstenaar ook tekeningen maakte van episoden uit zijn leven, waaronder een Russische tank met de titel Hey Sowjet.
Erik de Graaf
PS: in 2009 schreef ik voor het eerst over Schaarschmidt. Dit is een samenvoeging van twee oude stukjes. In december schreef ik ook al eens over Praag 1968 en de idealen van een Oost-Duitse generatie.
