Ties van Dijk exposeert in Edam

In 2023 was in museum Het Hoogeland in Warffum een expositie te zien over het leven en werk van Ties van Dijk (1873-1967), de zoon van de voogd van Rottumeroog die zijn vader niet wilde opvolgen, maar het eiland in 1897 ontvluchtte en kunstenaar werd. Op de donateursdag in oktober brachten de Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat een bezoek aan de expositie Oog in het Zeil. Het was, in het jaar van zijn 150e geboortedag, zijn eerste overzichtstentoonstelling.

Nog geen half jaar later opende in het Edams Museum een tweede tentoonstelling met werk van Ties van Dijk. Tot maart 2025 is daar ‘Naar levend model’. Uit de schetsboeken van ‘Edammer’ kunstenaars te zien. Ties van Dijk is een van die ‘Edammer’ kunstenaars. De anderen zijn W.O.J. Nieuwenkamp, Van Dijks collega op de Stadstekenschool Jan Bander en diens vrouw Leonie Bander-Lutomirski.

Ties van Dijk vluchtte in 1897 van Rottumeroog naar Amsterdam waar hij, in een bijgebouw van het Rijksmuseum, met succes de Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijzers doorliep. Van 1903 tot halverwege de jaren dertig gaf hij les aan de Stadtekenschool in Edam. Ties van Dijk creëerde veel in zijn lange kunstenaarsleven, maar werd nooit een bekend kunstenaar. Ongetwijfeld hing dat ook met zijn karakter samen. Aan zijn oude vriend Marten Toonder uit Warffum (niet de striptekenaar, maar diens vader) schreef hij in 1955: ‘Ik heb nooit de openbaarheid gezocht, omdat ik van mijn werk niet hoefde te leven, en misschien uit een, altijd gebleven, gevoel van schuwheid.’

In Edam woonde hij tot 1935, daarna verkaste hij naar Eemnes in Het Gooi, maar de herinnering aan Rottumeroog verdween nooit. Zowel aan de Voorhaven in Edam als aan de Nieuweweg in Eemnes metselde hij een gevelsteen in de pui van zijn woning, of zoals Ties van Dijk aan Toonder senior schreef: ‘[Ik] hakte een köb, die op een paal in zee neerstrijkt, en onze grote open boot met sprietzeil en het onderschrift “Oog in ’t Zeil” – in herinnering aan ons eiland’.

In 1967 overleed Ties van Dijk op 93-jarige leeftijd in Eemnes. Schuw en onzeker over de kwaliteit van zijn werk had hij gewenst dat al zijn werk na zijn dood werd vernietigd. Dat kon de erfgename, zijn muze Mariska Kok-Kardos, niet over haar hart verkrijgen. Zij bewaarde zelf veel en gaf veel weg aan familieleden en oude bekenden.

Kort voor de opening van de expositie in Edam dook een onbekend zelfportret op, dat waarschijnlijk na Van Dijks dood aan een oud-leerling uit Edam was meegegeven. Jarenlang lag er werk van Ties van Dijk op zolders in Warffum, Edam, Eemnes en elders. Veel hebben we sinds 2016 teruggevonden, o.a. de schetsen die hij op Rottumeroog maakte. Leuk als er af en toe nog iets opduikt. Dat is een goede reden om naar het museum in Edam te gaan. Daar is ook de brochure ‘Oog in het Zeil’ over het leven en het werk van Ties van Dijk te koop, die ik vorig jaar voor bij de expositie in Warffum schreef.

Erik de Graaf

PS: dit stukje verscheen in De Kaap (jaargang 33, nummer 1, juni 2024), het donateursblad van de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat.