De schoonheid van vervallen erfgoed

Fotograaf Jan Willem van Vliet houdt van het verval van gebouwen, schrijft hij in het voorwoord. Na restauratie is de lol er vaak vanaf voor de fotograaf. Toch is het imposante boek, dat hij samen met journalist Frank von Hebel maakte, een pleidooi voor het behoud van industrieel erfgoed in Groningen.

Van Vliet en Von Hebel reisden langs negentien vervallen industriële complexen in de provincie Groningen. Sommige zijn al van de aardbodem verdwenen, andere stonden er nog treurig en verlaten bij. De fotograaf legde de schoonheid van het verval in zwart-wit vast. De journalist sprak met oud-werknemers en bewoners van de gebouwen, tekende de geschiedenis op en verzamelde hoop voor de toekomst. “Bewaar het erfgoed, anders verdwijnt de geschiedenis”, zei Frank von Hebel onlangs bij RTV Noord.

De strokartonfabriek De Eendracht in Appingedam is grotendeels verdwenen en daarmee ook veel tastbare herinneringen aan een eeuw kartonindustrie in de Fivelstad. Nu wordt er een nieuwe woonwijk ontwikkeld met een stadstuin en een fiets- en wandelpad met de naam Kartonpad. Gelukkig vertelt oud-werknemer Wigbold Hazenhoek over het verleden van De Eendracht. Hij werkte er keihard in vierploegendienst, net als zijn grootvader, zijn vader en zijn zoon. Maar de sfeer was goed, ze werkten er met plezier. Dat gevoel wordt tegenwoordig bewaard in een facebookgroep.

Niet alles was goed. Opvallend vaak wordt herinnerd aan branden en explosies. De COVA-rubberindustrie aan het Damsterdiep brandde vier keer met vieze, dikke, zwarte rookwolken boven de stad. Bij de Suiker Unie in Groningen knalde het flink in 1965. Tientallen gewonden en “het regende glassplinters”. Voor de slachtoffers een onuitwisbare herinnering. Toch spreekt oud-werknemer Hoiting met weemoed over het bedrijfsverleden. In Stad en Ommelanden wordt bij de suikerindustrie vooral gedacht aan de zoetweeïge geur. De foto’s doen zelfs die geur bijna herleven.

De lezers en kijkers reizen 128 pagina’s lang met Van Vliet en Von Hebel door de provincie. Ze komen langs steenfabrieken in Garrelsweer (inmiddels slachtoffer van de gaswinning) en Rottum (een biologisch paradijs tussen het verval) en Wirdum. Ze bezichtigen een scheepswerf, horen over de geschiedenis van strokarton en aardappelzetmeel in Oost-Groningen en worden herinnerd aan de decibellen van de punkconcerten na de sluiting van de glasfabriek Houwink in de stad. De westkant van de provincie, het Westerkwartier en het Hogeland, komen helaas wat minder aan bod.

Twee hoofdstukken zijn er over kalkovens, waar ongebluste kalk werd geproduceerd. In Garmerwolde heeft de kalkovens al jaren geleden een nieuwe functie als woning gekregen. In Appingedam is de kalkoven inmiddels rijksmonument en wordt gewerkt aan een informatiecentrum over industrieel erfgoed. Zo kan het ook.

Prachtige foto’s, mooie verhalen. Ze doen een rijk en hard industrieel verleden herleven.

Erik de Graaf