Opening expositie Oog in het Zeil
Gistermiddag werd de expositie Oog in het Zeil geopend in het Auditorium van Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum. Daarbij presenteerde ik mijn gelijknamige brochure over het leven en de kunst van Ties van Dijk. De expositie is nog tot 12 november te zien. Hieronder leest u mijn verhaal tijdens de opening.
Acht jaar geleden stonden we hier bij de opening van een tentoonstelling over Marten Toonder senior en de presentatie van mijn boek over hem. De latere vader van de schrijver/striptekenaar werd in 1879 drie straten van hier aan de Pastorieweg geboren. Vandaag staan we hier voor de opening van de expositie over Ties van Dijk, de zoon van de voogd van Rottumeroog. Hij werd zes jaar vóór Marten, dus in 1873, één straat van hier in de Oosterstraat geboren.
De hoofdpersonen van toen en nu hebben van alles met elkaar te maken. Ze leerden elkaar kennen op Rottumeroog, waar Marten in 1890 uit pure armoede op tienjarige leeftijd als eierzoeker kwam te werken. Op het eiland was meer te eten dan thuis in Warffum bij zijn grootmoeder. Ties van Dijk werd in die jaren door zijn vader in de praktijk opgeleid tot voogd van Rottumeroog.
De eierzoeker en de zoon van de baas leerden elkaar goed kennen. Ze vertelden elkaar hun toekomstdromen: Marten wilde naar zee op de grote vaart; Ties wilde kunstenaar worden en niet zijn leven lang op Rottumeroog blijven. In 1897 vertrok Ties van het eiland. Stiekem, zonder dat zijn vader het wist. Met hulp van Marten.
Bijna zestig jaar later kwamen ze weer met elkaar in contact. Ties las een recensie van het boek Klei en zout water van ene Kapitein Marten Toonder senior en vroeg de auteur of hij zijn jeugdvriend van Rottumeroog was. Per kerende post kwam de bevestiging. Op 1 juni 1955 schreef Ties aan Marten hoe het hem in de tussentijd was vergaan:
“Nadat jij me, op die vroege voorjaarsmorgen in 1897, naar de boot had gebracht en ik naar de wal zeilde, met een gevoel van vrijheid en onzekerheid, logeerde ik eerst in Warffum bij mijn zuster, en bereidde me voor op het toelatingsexamen voor een school in Amsterdam. In den zomer slaagde ik en tegen september ging ik in Amsterdam wonen, haalde na 3 jaar studie het eerste diploma dat mij bevoegdheid gaf les te geven aan middelbare scholen. Studeerde in tekenen nog wat door, werkte de eerste jaren voor uitgevers voor het illustreren van boeken, kwam daarna aan scholen die mij een vast, maar gering inkomen verschaften. Mijn laatste school, in Edam, breidde zodanig uit, dat het salaris op een hoger peil kwam. Ik hield tijd over voor studie, tekende, schilderde, boetseerde”.
Ties verwerkelijkte zijn toekomstdroom. Net als Marten overigens, die het eiland twee jaar later verliet, als matroos op de grote vaart aanmonsterde, pas als twintiger goed leerde lezen en schrijven en zich opwerkte tot kapitein op de Rotterdam Zuid-Amerika Lijn en… tot stripfiguur in de boeken van zijn zoon (denk aan Wal Rus en Kappie).
Ties van Dijk creëerde veel, maar werd nooit een bekend kunstenaar. Ongetwijfeld hing dat ook met zijn karakter samen. Aan zijn oude vriend Marten schreef hij: “Ik heb nooit de openbaarheid gezocht, omdat ik van mijn werk niet hoefde te leven, en misschien uit een, altijd gebleven, gevoel van schuwheid”.
Maar een goed verhaal heeft hij wel. Van Rottumeroog naar Amsterdam. In Edam woonde hij tot 1935, daarna verkaste hij naar Eemnes in Het Gooi, maar de herinnering aan Rottumeroog verdween nooit. Zowel aan de Voorhaven in Edam als aan de Nieuweweg in Eemnes metselde hij een gevelsteen in de pui van zijn woning, of zoals Ties aan Marten schreef: “(Ik) hakte een köb (Gronings voor meeuw), die op een paal in zee neerstrijkt, en onze grote open boot met sprietzeil en het onderschrift “Oog in ’t Zeil” – in herinnering aan ons eiland”.
Oog in het Zeil. Dat is de perfecte titel voor een expositie over het leven en de kunst van Ties van Dijk. Een paar weken na de opening van de Toondertentoonstelling in 2015 werd ik door een dorpsgenoot gebeld. Hij had van een map met tekeningen gekregen van iemand, die hem op zijn beurt ooit kreeg van Gesina van Dijk, een halfzus van Ties die tot haar dood in 1969 in de voogdboerderij in de Oosterstaat woonde. Het bleken tekeningen, die Ties in de jaren 1888-1897 op Rottumeroog maakte. Die vondst was het startschot voor een speurtocht naar meer werk in Edam en Eemnes.
Nu, een maand voor zijn 150e verjaardag op 29 oktober, vieren we hier de opening van de eerste overzichtstentoonstelling van de man, die door zijn vader werd uitverkoren als zijn opvolger als voogd van Rottumeroog, maar er tussenuit kneep om kunstenaar te worden. Mooi dat er (als ik hier rondkijk) zoveel nazaten van familie, vrienden en oud-leerlingen zijn gekomen. Ik heb het gevoel dat er straks veel bij te praten valt.
Erik de Graaf
Illustraties uit de brochure en de expositie. Foto opening: Anne Knevelman.
